Muzealia archeologiczne należą nie tylko do wyróżniających się ilościowo kolekcji Muzeum Narodowego w Szczecinie, lecz także do cechujących się długą tradycją gromadzenia świadectw dawnej kultury ziem pomorskich. Znaczna część tego zasobu jest powiązana z danymi przestrzennymi. Zazwyczaj zachowały się informacje (w opisach metrykalnych, archiwaliach, dokumentacji badań, literaturze) pozwalające ustalić miejsce odkrycia poszczególnych zabytków, chociaż ich szczegółowość jest zróżnicowana.
Niektóre mają odnotowaną tylko lokalizację przybliżoną (w granicach gruntów miejscowości), inne dokładniejszą, pozwalającą na wskazanie konkretnego miejsca znalezienia na mapie w skali 1:25000, a jeszcze inne precyzyjną (np. obiekty pochodzące ze współczesnych badań wykopaliskowych). Wśród udostępnionych zbiorów wyróżniamy znaleziska pojedyncze, przedmioty z wyposażenia pochówków oraz ze znalezisk gromadnych (skarbów), pochodzące z różnych okresów dziejów, od epoki kamienia po średniowiecze.
Zostały one przedstawione z podziałem na kilka kolekcji:
Epoka kamienia na Pomorzu
Pod względem chronologicznym kolekcja obejmuje okres od późnego okresu starszej epoki kamienia (paleolit schyłkowy: ok. 12000–9500 p.n.e.), poprzez środkową epokę kamienia (mezolit: ok. 9500–5400 p.n.e.), aż po młodszą epokę kamienia (neolit: ok. 5400–2000 p.n.e.). Wśród nich są znaleziska pojedynczych przedmiotów oraz elementy zespołów odkrytych na terenie dawnych osiedli, pochodzące z wyposażenia grobów (np. z Karska i Kolina), a także tzw. skarby (np. znalezisko gromadne narzędzi krzemiennych z Warnołęki).
Epoka brązu i wczesna epoka żelaza na Pomorzu
Kolekcja reprezentuje wszystkie okresy epoki brązu i wczesną epokę żelaza (od ok. 2300 do ok. 450 p.n.e.) Znaleziska archeologiczne pochodzą w dużej mierze z odkryć kontekstowych, głównie skarbów jedno- i wieloelementowych (np. Rzędziny, Karkowo, Sianożęty, Babin, Letnin) oraz cmentarzysk (np. Śliwin, Barnisław, Trzebiatów-Ostrowice, Barwice). Najliczniejszą grupę tworzą ozdoby ciała i stroju, a wśród tej kategorii zabytków szczególną uwagę zwracają różnorodne wyroby z brązu, zwłaszcza 2 efektowne naszyjniki wieńcowe z Dobropola i Karkowa, zdobiony naszyjnik kołnierzowaty z Czarnówka, kolię wisiorków rożkowatych z Brzeźniaka wykonanych z tzw. białego brązu, imitującego oksydowane srebro.
Okres przedrzymski, wpływów rzymskich i wędrówek ludów
Zespół obejmuje zabytki datowane na młodszy okres przedrzymski (ok. 250 p.n.e. do przełomu er), okres wpływów rzymskich (od przełomu er do ok. 350 n.e.) i Okres Wędrówek Ludów (od ok. 350 do 500 n.e.). Znaczną część zbioru stanowią numizmaty. W przypadku skarbów monet (Resko, Rekowo, Sibin), w których figurują emisje kilku cesarzy wybrano po jednym okazie reprezentatywnym dla każdej z nich. Wyjątek uczyniono dla skarbu solidów z Karsiboru oraz skarbu z Suchania (dwa brakteaty) ze względu na wartość merytoryczną obu serii numizmatów. Do zespołu włączono ponadto ozdoby stroju (np. fibule, klamry do pasa, okaz pasa łańcuchowego z Wąwelnicy, naszyjnik z Długiego), naczynia (Iglice, Konikowo, Cedynia) i w mniejszym zakresie narzędzia (np. nóż z Lekowa).
Wczesne średniowiecze na Pomorzu
Zespół obiektów muzealnych reprezentuje kulturę materialną mieszkańców Pomorza w okresie wczesnego średniowieczna, z okresu dziejów datowanego od VI do XIII w. Znaleziska archeologiczne pochodzą z odkryć kontekstowych, takich jak skarby (Piaski-Dramino, Łupawa, Połczyn-Zdrój), cmentarzyska (Złocieniec, Żydowo) czy osady-wczesne miasta (Kamień Pomorski, Szczecin), a także z odkryć o nieokreślonym kontekście (Wolin, Czarnowsko). W zespole reprezentowane są przedmioty związane z kultem pogańskim i religią chrześcijańską, ozdoby (kolie paciorków, naszyjniki, zawieszki, zausznice), militaria (miecze, topory), narzędzia, przybory (noże, oprawki, grzebienie) oraz naczynia. Obiekty wykonane są z drewna, metali (srebro, żelazo, miedź), bursztynu, kości/poroża, kamienia oraz gliny. Wśród wybranych muzealiów szczególną uwagę zwracają srebrne ozdoby wykonane techniką filigranu i granulacji z elementami zoomorficznymi (kaptorgi), a także efektowne zausznice i zawieszki.
